Осакаров ауданының
киелі орындары
Қарағанды облысы Осакаров ауданы орталықтандырылған кітапхана жүйесі жобасы
Өлке туралы аңыздар
«Аңыз» сөзінің анықтамаларының бірі - шындық фактілерін дұрыс емес баяндау.
Осакаров ауданында махаббат пен адалдық, парыз бен жанқиярлық туралы әдемі аңыздар көп. Олардың барлығы Жоңғар шапқыншылығы кезінде дүниеге келген. Қазақ халқының тарихында ең қанды шайқастар 18 ғасырдың бас кезінде болған. Бұл дәуір «Ақтабаншұбырынды» деп аталды. Қазақтың ұлы батырлары Абылай хан,Бөгенбай, Қабанбай, Райымбек, Өтеген, Наурызбай, Нияз, Олжабай жоңғарларға қарсы азаттық соғысын басқарды. Осакаров ауданында ірі шайқастар Шідерті өзенінің бойында орын алды.
Бұл шайқастар туралы аңыздар мен өлеңдер жазылды. Соның бірі - Уызбай-Бикеш аңызы. Ақын Марат Темірұлы Уызбай-Бикеш дастаны енген қамтыған «Қуан қазақ азаттық алғаныңа» атты кітабын шығарды. Абылай ханның ұлы қолбасшысы, Сарысу (1728), Аңырақай (1729) шайқастарының қатысушысы Сайдалы Нияз батыр Барғыұлы (шамамен 1689-1775) Нияз тауларында дүниеге келген деген аңыз бар.
Қазақтың тарихи аңыздары тағы бір әйгілі оқиғаны Шідерті өзенінің жоғарғы ағысында 18 ғасырдың ортасында орын алған Шүршіт-қырған оқиғасында болған Олжабай батырдың атымен байланыстырады. Бұл оқиға Қандыадыр мен Шідерті тауларының маңында болған әлі зерттелмеген шайқас деген болжам бар. Әр аңыздың уақыт жасырған бірнеше нұсқасы бар, Бірақ бұл әдемі ертегілер біздің мұрамыз бен тарихымызға айналды. Өз жерінің патриоттары үшін - болашақ зерттеулер үшін үлкен алаң.
Уызбай-Бикеш аңызы
Ерте заманнан Нұра мен Құндыз арасында арғын руының тайпалары өмір сүрді. Сарыарқаның атырабында Бикеш көлінің маңында орналасқан шағын Уызбайкөк шатқалы. Бізге ұрпақтан ұрпаққа ауызша беріліп келген аңыздың тек үзіктері ғана жеткен. Сондай аңыздардың бірі былай дейді: «Бөгенбай батыр әскері ауылды басып өтетін, сонда Бикеш есімді емші қыз тұрып жатты. Есенбай есімді жауынгер ауырып қалады да, Бөгенбай батыр оны осы ауылда емделуге қалдырады. Ауыл тұрғындары жылқы, сиыр, қой өсіретін. Әйелдер бие сауып, қымыз ашытып, сүттен май, ірімшік, құрт, т.б. жасайтын. Бикеш батырдың сарбазын емдей бастайды. Оған емдік қасиетке ие уыз береді. Біраз уақыт өткеннен кейін ем қонып, Есенбай аяғына тұра бастайды. Бірге кездескен сәттерде сарбаз бен қыздың арасында сезім тұтанып, олар бір-біріне ғашық болып қалады. Қыз ғашығы Есенбайды уызбен емделген Уызбай деп атайды. Уақыты келіп, Уызбай әскеріне қайтады, Бикеш онымен бірге баруға шешім етеді. Күш тең емес, соғыста екеуі де қаза табады. Аңыздың айтуынша, жауға қарсы шайқаста жасаған ерліктері үшін ауылдастары ауылды Уызбай-Бикеш деп атайды.
Топан туралы аңыз
Николаев ауылдық округінде Топан деген шағын ауыл бар. Бұл «Восход» кеңшарының бұрынғы екінші бөлімі. Ертеде Сабыр қожа қонысында байдың Топан деген сұлу қызы өмір сүрген. Ол сұлу болғаны соншалық, оның сұлулығы туралы сыбыстар шет жаққа да тарап кетеді.
Көптеген жігіттер айттыруға келеді, бірақ Топанның жүрегін кедей жігіт жаулап алған еді.
Әкесі Топанды бай әрі кәрі адамға береді. Үмітсіздіктен қыз қашуға шешім қабылдады. Бірақ оның жолы ұзақ болған жоқ, Айдарлы деген батпақты жерге тап болды. Қыз сол жерде қаза болды. Қаншама ғасырлар өтсе де, ержүрек қыз туралы аңыз мәңгіге қалды. Соның құрметіне ескі қазақ қонысы Топан деп аталады.
Тоқсымақ көлі
Тоқсұмақ көлі Осакаровка ауылынан 10 км солтүстік-батыста орналасқан және «молшылық» дегенді білдіреді. Аңыз бойынша көл молайған үш қайнардан пайда болған. Бұрынғылар көлдің тереңдігі соншалық, ондаған шақырымға асып, сол жерді толығымен басып, Осакаровка ауылына жеткенін есіне алады. Ертеде Тоқсұмақ көлінің жағасында Ералы батыр жоңғарларға қарсы тұрған батырлардың бірі болған. Ол туралы естеліктерді Ералы ауылында тұратын ұрпақтары ерекше мұқият сақтайды. Көлде балықтың 40-тан астам түрі табылды. Ал ондаған су құстары. Ашаршылық жылдары көл көптеген адамдардың өмірін сақтап қалды. 1939 жылы Тоқсұмақ су қоймасы салынды.
Қандыадыр таулары
Шідерті ауылының шетінде Жаман Қандыадыр, Жақсы Қандыадыр деп аталатын таулар орналасқан. Енді бұл атаулардың шығу тарихына келейік. Жоңғар шапқыншылығы кезінде Бөгенбай батыр жауға қарсы соғысады. Екі жақтың әскері саны көп болғандығы соншалықты, ұрыс бірнеше күн мен түнге созылады. Қатардағы жауынгерлер ғана емес, көптеген батырлар мерт болады. Өзен болып аққан қанның көптігі сондай, бірнеше жыл бойы ұл жерлерге қызыл түсті шөп шығады. Сол себепті де осы маңдағы таулар Қандыадыр деген мағынаға ие болған.
"2019 жылы шілденің 4-күні ҚР Қарулы күштері музейiнiң азаматтардың ұйымдастыруымен 19 ғасырда сызылған карта бойынша Шүршітқырғанға жол тарттық. Шыбынды көлінің айналасын біраз шарладық. Шідерті өзенін біраз жағаладық. Ары қарай Жаман Қанды адырға барып бір аялдадық. Жақсы қанды адыр көз ұшында тұрды. Екі ортадағы жазықта қанды шайқас болғаны анық. Өйткені қазақ жасақтары жауды соңдарынан шұбыртып титықтатқан күйі осы төбеге әкелуге тиіс, төбенің арғы жағында тасада қалың тың жасақтар дайын тұрған, бауырларының төбесі көрінген шақта олар тасадағы аш бөрілердей атылып шығып қас жауларын түгел жер құштырған. Ақыры жоғымызды Қарауылтөбеден таптық. Міне, 1757 жылғы қанды айқастың куәсі болған «Шүршітқырған». Төбеде көптеген тас қорымдар бар екен, сірә қаза тапқан сарбаздардың мәйіті осында жерленген болар деп шамаладық.
Шүршітқырған соғысынан кейін күшті жауды жеңіп, жүректері орныққан қазақтар батыл түрде жоңғардан босаған жерді өздеріне қайтаруды талап етеді. Тіпті рұқсатсыз түрде шекара қарауылдарынан өтіп мал бағады, шүршіт әскері оларды қанша тоспақшы болса да тоса алмайды. Ақыры 1771 жылы қазақтардың жоңғардан босаған жерлерге кіруіне ерік береді. Көп өтпей қазақ халқы өз атажұртына толықтай ие болады. Қазақ пен Цинь империясы арасындағы байланыста Шүршітқырған шайқасының орны айрықша. Ол тарихымызға алтын әріппен жазылуға тиіс."
Толық нұсқасы
Меллат, Е. Шүршітқырған шындығы[Электонный ресурс]//Qazaqstan Tarihy порталы./«ҚазАқпарат» ХАА» АҚ,
2013-2021. -Режим доступа :https://e-history.kz/kz/news/show/1107/.-Дата обращения:01.01.2021
Артықбаев Ж. Шүршіт қырған:Сарыарқа шежіресі /Ж.Артықбаев//Орталық Қазақстан.-2000.-25 қазан.-8 Б.
Түйе тас
Жансары ауылдық округінде қайғыға енген түйеге ұқсайтын үлкен тас бар. Сол нұсқалардың бірі. Шідерті алқабында тыныш ауыл орналасқан. Онда бір-біріне ғашық қыз бен жігіт өмір сүрді.
Бірақ көп ұзамай жау олардың отанына шабуыл жасады. Қатыгез жоңғарлар қазақ жерін өртеп, тонады. Ержүрек жігіт өз отанын қорғауға аттанды және ұрыста қаза болды. Қайғыға көндіге алмаған қалыңдық сүйіктісі қайтыс болған жерге арбаға салып алып тас апарды. Содан бері шексіз махаббат пен адалдықтың ескерткіші – Түйетас осылай пайда болған деседі.
Есіл өзені
Есіл өзені бастауын Қарағанды облысының Осакаров ауданында орналасқан Жақсы Нияз және Жаман Нияз тауларынан алады. « Бір кездері осы тас батырлар: қайсымыз мықтымыз деп өзара айтысыпты және олардың тастардан су шығарғаны туралы айтылады. Сөйтіп өзен пайда болыпты. Өзен қаншама адамдарға қуаныш әкелді.
Тағы бір аңызда ежелгі уақытта Есіл Алтайдың батыс сілемдерінен басталған және оның мұрагері болғандығы айтылады. Бірақ құдіретті Алтай хан өзінің көп әйелінен ұзақ бала күтіп, соңында шыдай алмай өгей ұл - Ертісті асырап алады. Содан кейін хан дала сұлуы Нұрамен кездесті, ол оған Есіл есімді ұл туып береді. Қарт Алтай кенжесін өсірді, бірақ бұл сөзді Ертіске деген әкелік сүйіспеншілікке ауыстырған жоқ.Хан оның қара суын тазартып, көк түске айналдырды, үлкен күш сыйлады. Сонымен, Есіл өзінің үлкен ағасы Ертістің хауыз – хандығында кіші інісі болып қала берді.